Then (Tiên, Thiên) vừa là tên chỉ một loại thầy cúng: ông Then, bà Then, vừa là một nghi lễ - nghi lễ Then, làm Then và bao trùm lên là một loại tín ngưỡng tôn giáo. Vậy đó là loại tôn giáo tín ngưỡng gì? Bản chất và nguồn gốc của nó? Những biểu hiện của Then trên phương diện tín ngưỡng và văn hóa như thế nào?
Then, còn gọi là Sliên, có nghĩa là Tiên, cũng như Pụtcó nghĩa là Phật. Không phải tất cả mọi người đều có thể trở thành Then – ông Then hay bà Then, mà chỉ có một bộ phận nhỏ mà thôi. Xét về giới thì tuyệt đại đa số Then là nữ – bà Then. Thí dụ, theo điều tra của Đoàn Thị Tuyến, ở huyện Văn Quan (Lạng Sơn) có 55 người làm Then thì có 50 là nữ, chiếm 91%. Then là nam – ông Then – thì ở Cao Bằng gọi là Giàng(Then Giàng), còn ở Lạng Sơn thì gọi là Then tậc (Then Đực). Như vậy có thể dự đoán rằng khởi đầu Then là nữ, sau này mới có một số nam giới làm Then, nên mới có thêm một đuôi của tên vào sau chữ “Then”.
Trở thành Then không phải là sự tự lựa chọn do sở thích cá nhân, mà phần lớn do căn số, ma Then nhập vào nên buộc phải thành Then. Những người đó trước sau phải “xuống Then”. Những người trở thành Then phần lớn đều rơi vào hai trường họp: Có căn Then (mmg bang) hoặc gia đình, dòng dõi có người là Then (tẩn Then). Tuổi thành Then cũng không cố định, có người “xuống Then” khi mới 12,13 tuổi, cũng có người 30-40 tuổi mới trở thành Then. Thậm chí có trường họp hơn 50-60 tuổi mới chịu “ra Then”. Họ cũng có thể có vợ chồng rồi mới thành Then, nếu còn trẻ đã “xuống Then” thì thường không lấy chồng, lấy vợ. Những người có “căn số” Then thường là những người rất nhạy cảm, tính tình dễ thay đổi, hoạt bát, năng động, có khả năng về nghệ thuật đàn hát, nhảy múa.
Những người có căn số Then mà chưa “xuống Then” thì thường dễ rơi vào trạng thái bị “cơ đày”, “thánh hành xác”, tức cả thể xác lẫn tinh thần rơi vào trạng thái khủng khoảng, như phát cơn điên khùng, thần kinh hoảng loạn, mất ăn, mất ngủ, hay đi lang thang, hay ngất xỉu, bệnh chữa không khỏi… Đây cũng là trạng thái cơ thể của nhiều người trước khi thành thầy shaman của nhiều dân tộc trên thế giới.
Thí dụ, trường hợp của bà Hoàng Thị Ba ở xã Đại An huyện Văn Quan, Lạng Sơn, 65 tuổi, nguyên là chủ tịch Hội phụ nữ xã. Bà đã lấy chồng, có bảy con trai và gái. Gia đình nhà chồng của bà đã có gốc làm Then từ mấy đời, sau đó không có ai kế nghiệp. Bắt đầu từ năm 1999 bà luồn ốm đau, sút cân, nhiều lần đi bệnh viện ở huyện và tỉnh đều không khỏi thậm chí còn có triệu chứng nặng thêm. Khi đi đến Then bói thì được biết bà phải nối nghiệp Then nhà chồng. Cả bà và chồng con đều không muốn bà trở thành Then, nhất là hiện tại bà lại là một cán bộ phụ nữ xã. Tuy nhiên, càng ngày bệnh của bà càng trầm trọng, có triệu chứng khác lạ, như ban đêm hay ra ao tắm, ngồi trên ngọn cây suốt đêm, tìm đến các lễ Then để xóc nhạc, nhảy múa… Sau nhiều lần chần chừ, cưỡng lại không được, đến tháng 11/2000 bà Ba đã phải làm lễ “xuống Then” trở thành một bà Then thực thụ.
0 nhận xét:
Đăng nhận xét